مسئله وجود شر از دیدگاه فلسفه نوکانتی، به‌ویژه در رابطه با اخلاق و متافیزیک، یکی از موضوعات مورد بررسی است که از میراث فلسفی امانوئل کانت نشأت می‌گیرد. نوکانتی‌ها تلاش کردند تا اصول اخلاقی و معرفت‌شناختی کانت را بازتفسیر کرده و به مسائل معاصر از جمله مسئله شر بپردازند. در این زمینه، شر بیشتر به‌عنوان یک مفهوم اخلاقی و در چارچوب عقل عملی مورد تحلیل قرار می‌گیرد. در ادامه، دیدگاه نوکانتی‌ها درباره شر با توجه به پایه‌های فلسفه کانتی بررسی می‌شود:

۱. شر به‌عنوان نقص در اراده اخلاقی

کانت در آثار خود، به‌ویژه در دین در محدوده عقل تنها، شر را به‌عنوان نوعی نقص در اراده انسان تعریف می‌کند. او معتقد است که شر ناشی از عدم پیروی اراده از قانون اخلاقی است. نوکانتی‌ها این مفهوم را توسعه دادند و شر را به‌عنوان انحراف اراده از وظیفه اخلاقی یا اولویت دادن به تمایلات خودخواهانه تعریف کردند. به باور آنان:

  • شر نه به‌عنوان واقعیتی خارجی یا متافیزیکی، بلکه به‌عنوان مشکلی در اراده اخلاقی انسان دیده می‌شود.
  • مسئولیت انسان برای شر ناشی از اختیار آزاد او است، چرا که آزادی و توانایی انتخاب میان خیر و شر، بنیاد اخلاق کانتی است.

۲. شر به‌عنوان یک مسئله اخلاقی، نه متافیزیکی

نوکانتی‌ها برخلاف دیدگاه‌های سنتی که شر را به‌عنوان نیرویی متافیزیکی یا موجودیتی مستقل تلقی می‌کنند، بر ماهیت اخلاقی شر تأکید دارند. از نظر آن‌ها:

  • شر یک مشکل درونی انسان است و نباید آن را به نیروهای خارجی نسبت داد.
  • شر هنگامی به وجود می‌آید که انسان آگاهانه قانون اخلاقی را نادیده گرفته و به تمایلات طبیعی یا سود شخصی اولویت دهد.

۳. شر به‌عنوان نتیجه محدودیت عقل عملی

یکی دیگر از جنبه‌های تحلیل نوکانتی‌ها، تمرکز بر محدودیت‌های عقل عملی است. آنان معتقدند:

  • عقل عملی انسان در درک کامل و بی‌نقص قانون اخلاقی محدودیت دارد. این محدودیت می‌تواند منجر به اشتباهات اخلاقی و انتخاب‌های نادرست شود.
  • شر به‌عنوان یک پیامد ضروری آزادی انسان قابل تفسیر است، چرا که بدون امکان انتخاب میان خیر و شر، آزادی معنایی ندارد.

۴. نقد ایده شر متافیزیکی یا مطلق

نوکانتی‌ها معمولاً با ایده شر مطلق یا شر متافیزیکی که در فلسفه‌های پیش از کانت مطرح بود، مخالفت دارند. آن‌ها معتقدند:

  • شر مطلق یا وجودی مستقل از اراده انسانی، با اخلاق کانتی ناسازگار است، چرا که در این دیدگاه، اخلاق بر مبنای استقلال اراده انسان و توانایی او برای تبعیت از قانون اخلاقی تعریف می‌شود.
  • شر را باید در چارچوب انتخاب‌های اخلاقی فردی و اجتماعی تحلیل کرد، نه به‌عنوان نیرویی فراانسانی.

۵. پاسخ به مسئله شر در جهان

یکی از سؤالات اساسی در فلسفه شر، چرایی وجود شر در جهانی است که در آن عقل و اخلاق باید حاکم باشند. نوکانتی‌ها بر اساس دیدگاه کانت، به این سؤال این‌گونه پاسخ می‌دهند:

  • وجود شر ناشی از سوءاستفاده انسان از آزادی است. جهان، مکانی برای تحقق آزادی و رشد اخلاقی است، و این امر مستلزم امکان انتخاب میان خیر و شر است.
  • شر را نباید به‌عنوان نقص در طراحی جهان دید، بلکه آن را باید به‌عنوان فرصتی برای تقویت فضیلت اخلاقی و پیشرفت انسان تلقی کرد.

جمع‌بندی: نگاه نوکانتی به شر

از دیدگاه نوکانتی‌ها:

  1. شر یک مسئله اخلاقی است، نه متافیزیکی: شر ناشی از انتخاب‌های انسانی و نقص در اراده اخلاقی است.
  2. آزادی بنیاد خیر و شر است: انسان با آزادی خود می‌تواند میان خیر و شر انتخاب کند، و همین آزادی است که مسئولیت اخلاقی را به او می‌بخشد.
  3. شر ناشی از محدودیت‌های انسانی است: شر به دلیل محدودیت عقل و اراده انسان در فهم و اجرای کامل قانون اخلاقی رخ می‌دهد.
  4. شر به‌عنوان فرصت برای رشد اخلاقی: وجود شر در جهان، زمینه‌ای برای آزمون اخلاقی و پیشرفت فضایل انسانی است.

بنابراین، نوکانتی‌ها شر را از حوزه‌های متافیزیکی خارج کرده و آن را به چارچوب اراده آزاد، اخلاق و عقل عملی محدود می‌کنند. این رویکرد باعث می‌شود که مسئولیت شر به عهده انسان باشد و به جای تفسیر متافیزیکی، راه‌حل‌های اخلاقی و عملی برای مقابله با آن جستجو شود.